Nike x Apple geçtiğimiz günlerde iş birliği ile ileri/geri dönüşüm Apple Watch kayışı koleksiyonlarını “Birlikte büyük adımlar atıyoruz” sloganı ile duyurdu. Apple ve Nike gibi kitlesi oldukça geniş olan markaların ileri dönüşüm vizyonu ile koleksiyonlar çıkarması ilham verici.
Öncelikle Apple Watch kayışlarını inceleyelim. Kayışlar temelde iki farklı malzemeden üretilmiş. Kauçuk ve tekstil malzemeleri. Bunlar dışında çelik kayışlar da var ancak onları bu konunun dışında tutuyorum. Genel olarak bu özel koleksiyon dışındaki kayışlarda geri dönüştürülmüş polyester, polyamid ve floroelastomer kullanılmış. Organik içerikli herhangi bir hammaddeye rastlamadım. Ama bu durumu yadırgamıyorum çünkü spor ürünlerinde genellikle akıllı tekstiller kullanılır. Hatta ‘Spor Alanında Kullanılan Akıllı Tekstiller’ adlı bir içeriğim bile var.
Tekstil Kayışlar
Kayışlarında zaten geri dönüştürülmüş malzemeler kullanan Apple, bu kez bir ileri dönüşüm koleksiyonu mu çıkartmış? Ben özellikle ileri dönüşüm diyorum kendileri bu koleksiyonu geri dönüşüm olarak paylaşmışlar. Polyester kayışlar, yani naylon iplikler kullanılarak tasarlananlar, geri dönüşüm konusunda floroelastormer denilen malzemeye göre daha avantajlı diyebiliriz. Tabii ki biz tekstil kısmında da ileri dönüşüm tasarımlar görmeyi çok isteriz. Ancak bu koleksiyondan anladığım kadarıyla eski naylon kayışlara geri dönüşüm prosesleri uygulanmış, yeniden iplik üretilmiş ve o ipliklerden kayışlar tasarlanmış. Bu süreçte enerji tüketimi, karbon ayak izi gibi proseslere dikkat edilmiş mi? Bu konuda herhangi bir bilgiye rastlamadım. Fakat biz biliyoruz ki tüm geri dönüşüm süreçleri bunları kapsar.
Kauçuk Kayışlar
Gelelim Floroelastomer denilen malzemeye. Bu malzeme kauçuk olarak bilinir. Pahalı ve dayanımı yüksek bir malzemedir. Maliyetinden dolayı yüksek performans gerektiren yerlerde kullanılır. İşlemesi zor olan bu malzeme birçok açıdan avantajlı sayılabilir. Örneğin; sıcak suya, buhara, oksijene, ozona ve çok yüksek derecede kimyasal dayanımına sahiptir. Genellikle havacılık ve uzay sanayi, otomotiv sanayi gibi alanlarda kullanılır.
Isıya dayanımı bu kadar kuvvetli olan bir malzemenin geri dönüşü de zor bir süreçtir. Hatta koleksiyonu ilk gördüğümde ‘Kauçuk malzeme nasıl geri dönüşür belli bir noktadan sonra yanmaz mı?’ diye düşünmeden edemedim. Ama teknoloji günden güne gelişiyor ve bende bu konunun takipçisi olacağım.
Tasarımları incelediğimde, bu koleksiyona (özellikle kauçuk kayışlara) kesin ileri dönüşüm dedim. Çünkü bana eski kayışların parçalanıp tekrar birleştirilmesini anımsattı nitekim öyle de yapmışlar. ‘Geri dönüştürülmüş kayışlardan üretilen rengarenk parçacıkların rastgele dağıtılmasıyla ortaya çıkan tasarım tamamen farklı bir stil yaratıyor.’Ama eski sezon kayışları önce geri dönüştürmüşler sonra parçalamışlar ve ortaya serbest desenler çıkmış. Açıklamadan tam olarak bunu anlıyorum. Hatta ‘Renkli parçacıkların her biri en az %66 oranında, geri dönüştürülmüş floroelastomer içeriyor.’ şekilde de bir açıklamaları var. Bir araştırmacı ve yazar olarak bu açıklamaları çok net bulmadığımı belirtmek isterim.
Daha önce Mavi’nin Upcycle Koleksiyonu’nu incelemiştim. Orada da takıldığım nokta markanın kafa karıştırıcı açıklamalarıydı. Markaların yaptıkları bu dönüşüm koleksiyonlarının yeteri kadar şeffaf aktarılmadığı kanısındayım. Bu tarz projeler konusunda daha yeni miyiz? Ya da belki alıcı kitlesi bu kadar detayı bilmek istemiyor mu? Daha da ileri gidebilirim. Tüm bunlar greenwashing mi?
İleri dönüşümü araştıran, yazan, uygulayan ve bunu paylaşan biri olarak büyük markaların bu tarz çevreci projelerinin öneminden bahsetmeden de geçemeyeceğim. Temelde ileri dönüşümün bir bilinç olduğunu düşünüyorum ve bu bilincin yayılması, aktarılması adına büyük markaların çalışmaları ekstra önem taşıyor. Ayrıca bir başka açıdan bakacak olursak x bir teknoloji şirketinin yaptığı dönüşüm projesi bir satış pazarlama yöntemi olabilir ve y bir firma tarafından benzer projeler yürütülebilir. Bu bağlamda tekstilden teknolojiye hızlı markaların rekabet halinde olduğunu biliyoruz. En azından bu alanda da bir rekabet olması biz ileri dönüşümcülerin işine gelir.
