Mikroplastik, çapı 5 milimetreden küçük olan plastik parçacıklarıdır. Gözle fark edilemeyecek kadar küçük olmalarına rağmen, çevreye ve canlılara verdikleri zarar devasa boyutlardadır. İlk kez 2004 yılında İngiliz bilim insanı Richard Thompson tarafından tanımlanan mikroplastikler, bugün okyanuslardan toprağa, içme suyuna kadar her yerde karşımıza çıkıyor.
Mikroplastik Nedir ve Türleri Nelerdir?
- Birincil türler: Doğrudan mikro boyutta üretilmiş olan plastik parçacıklarıdır. Örneğin:
- Diş macunlarında ve peeling ürünlerinde bulunan plastik mikro tanecikler (2010 öncesindeki ürünlerde vardı ama artık çoğu yasal pazarda yasaklandı, Türkiye’de ise 2023 yılında yasaklanma kararı alındı),
- Sanayi alanında kullanılan plastik tozları,
- Sentetik tekstil ürünlerinin üretiminde ortaya çıkan mikro elyaflar.
- İkincil türler: Daha büyük plastiklerin (şişeler, poşetler, ambalajlar) zamanla parçalanması sonucu oluşur. Güneş ışığı, su, rüzgar gibi faktörler plastikleri aşındırır ve küçük parçalara ayırır.
Nerelerde Bulunuyor?
- Denizlerde: Plastik kirliliğinin %80’i kara kaynaklıdır, rüzgar ve nehirlerle atıklar denizlere taşınır. Birleşmiş Milletler raporuna göre denizlerde yaklaşık 51 trilyon mikroplastik parçası bulunuyor. Bu, yıldızlardan bile fazla!
- Toprakta: Tarımda kullanılan plastik ambalajlar ve gübreler, toprakta mikroplastik birikimine yol açıyor.
- Havada: Yapılan araştırmalar, şehir havasında plastik parçacıklarının solunum yoluyla akciğerlerimize kadar ulaştığını ortaya koydu.
- Besin zincirinde: Balıklar ve kabuklu deniz ürünleri mikroplastikleri yutar ve biz de bu ürünleri tükettiğimizde vücudumuza almış oluruz.
Nasıl Oluşur?
Önemli bir kısmı, günlük hayatımızdaki plastik kullanımından kaynaklanır.
Örneğin:
- Sentetik kumaşlardan (polyester, naylon vb.) üretilmiş kıyafetler yıkandığında mikro lifler suya karışır. Küresel ölçekte, tüm birincil mikroplastiklerin yaklaşık %35’inin sentetik tekstillerin yıkanmasından kaynaklandığı ve bunun yılda 2–13 milyon ton aralığında olduğu tahmin ediliyor. Üstelik yalnızca tek bir çamaşır makinesi yıkamasında 700.000’den fazla mikro elyaf açığa çıkabildiği tespit edilmiş durumda.*
- Plastik poşetler, şişeler ve ambalajlar doğada kaldıkça parçalanarak mikroplastiklere dönüşür.
- Araç lastikleri yol sürtünmesi ile aşındığında küçük plastik parçacıkları atmosfere yayılır.
ve daha birçok benzeri durum kaynaklı ortaya çıkabilir.
Neden Tehlikeli?
- Ekosistem: Deniz canlılarının sindirim sistemine girerek onların yaşam döngüsünü bozuyor.
- Besin Zinciri: Balıklar aracılığıyla sofralarımıza geliyor. Kieran Cox ve meslektaşlarının Environmental Science & Technology dergisinde yayımlanan 2019 tarihli çalışması, ortalama bir bireyin yılda 39.000–52.000 mikroplastik parçacığı sadece yemek ve içecek yoluyla, 74.000–121.000 parçacığı ise solunum dahil tüm yollarla alabileceğini tahmin etmektedir.
- Kimyasal Tehlike: Ağır metaller ve toksik kimyasalları taşıyabilir. Vücudumuzda birikerek iltihaplanma, hormonal bozukluk gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Mikroplastik, günümüzde çevresel krizlerin en büyük başlıklarından biri olan plastik kirliliğine farklı bir boyut kazandırıyor. Geri dönüşüm ve ileri dönüşüm kavramları, bu kirliliği azaltmada önemli araçlar olarak ön plana çıkarken, doğaya ve sağlığımıza etkileri ise her geçen gün daha fazla gündeme geliyor.
Bu yazımızda, plastik atıklarla mücadelede geri dönüşüm ve ileri dönüşümün yerine değineceğiz.
Mikroplastik Bağlamında Geri Dönüşümün Faydaları ve Riskleri
Geri dönüşüm, plastik atıkların toplanıp, işlenerek yeniden hammadde haline getirilmesi sürecidir. Bu süreç, doğrudan plastik atık miktarını azaltarak doğal kaynakların korunmasına katkı sağlar.
Geri Dönüşümün Faydaları
- Atık miktarını azaltır ve çöp sahalarındaki plastik birikimini önler.
- Yeni plastik üretimi için gereken hammadde ihtiyacını düşürür, böylece kısmen enerji ve su tasarrufu sağlar.
Ancak… Mikroplastik Riski
Geri dönüşüm çalışmaları mikroplastik oluşumuna zemin hazırlayabilir. Özellikle plastiklerin yıkanması, öğütülmesi ve ayrıştırılması sırasında küçük plastik parçacıkları çevreye karışabilir. İngiltere’de yapılan bir araştırmaya göre, geri dönüşüm tesislerinde yılda milyonlarca mikroplastik açığa çıkabiliyor (Inside Climate News, 2023).
Yani geri dönüşüm, plastik kirliliğiyle mücadelede önemli olsa da, çalışmalar esnasında küçük plastik parçacıklarının yayılma riskine dikkat etmek gerekiyor.
İleri Dönüşümün Mikroplastik Problemiyle Mücadeledeki Rolü
İleri dönüşüm, atık malzemeleri endüstriyel süreçler ile en küçük parçalarına ayırmadan, zanaati yani kıymetli el işçiliğini odak noktasına alarak uygulanan yöntemdir. Geri dönüşümden farklı olarak, malzemenin fiziksel ya da kimyasal yapısında minimum bozulma yaşanır ve ortaya daha yüksek katma değerli ürünler çıkar.
İleri Dönüşümün Avantajları
- Plastik atıkların yeni ve değerli ürünlere dönüşmesi, ekonomik ve çevresel sürdürülebilirlik değerini artırır.
- Atıkların endüstriyel süreçler olmaksızın kullanılmasını teşvik ederek küçük plastik parçacıklarının oluşumunun önüne geçebilir.
- Atık yönetimi sistemlerinde daha az enerji ve kimyasal madde kullanımı sağlayarak geri dönüşümden farklı olarak çok daha az karbon salınımı yapar.
Reppatch ve Mikroplastik Mücadelesinde Sürdürülebilir Yaklaşımlar
Plastik kirliliği, geri dönüşüm ve ileri dönüşüm kavramlarını iyi anlamadan çözülemez. Geri dönüşüm plastiklerin doğaya atılmasını önlerken, mikroplastik riski oluşturabilir. İleri dönüşüm ise atıkları daha az işleyerek, değerli ürünlere dönüştürüp küçük plastik parçacıklarının oluşumunu azaltır.
Reppatch olarak, plastik ve tekstil atıklarının mikroplastik açığa çıkarmadan önce değer kazanmasını sağlayan bütünsel bir yaklaşım benimsiyoruz. Bu yaklaşım, hem ileri dönüşüm hem de geri dönüşümü kapsıyor. Örneğin, Aksa Jeneratör ile gerçekleştirdiğimiz projede 2 ton atık malzeme ileri dönüşüm ile yeni ürünlerine dönüştürülerek doğaya yeniden kazandırıldı. Örnek projelerimizi buradan inceleyebilir ve birlikte inovatif projeler planlamak adına bize ulaşabilirsiniz.
İleri dönüşüm ve geri dönüşümün birlikte güçlü bir çözüm sunduğunu biliyor, bu yolculukta atıkları yeniden düşünerek yaratıcı bakış açısı ile tüketim alışkanlıklarımızı dönüştürmenin mümkün olduğuna inanıyoruz.
